"Ulysses'i hiç okumadınız mı? Ben de..."

Bunu sıradan birinin söylemesinde ilginç bir taraf yok ama edebiyat profesörü bir Fransız söylediğinde insan şaşırıyor doğrusu.. (Ben de okumadım bu arada Ulysses'i -James Joyce'u kast ediyorum-, okumaya kalkıştım ama nafile -ben okuyamadıysam kimse okuyamaz :p) Paris'te yaşayan Fransız edebiyatı profesörü Pierre Bayard, Avrupa ve Amerika'da çok satanlar listesine giren "Okumadığınız Kitaplar Hakkında Nasıl Konuşursunuz (How to Talk About Books You Haven't Read)" diye hınzır bir kitap yazmış. Guardian'da kitapla ilgili yazıda adam için "şarlatan", "profesyonel okumaz" (orijinali "professional non-reader") gibi enteresan nitelemeler kullanılmış. Bayard kitabında temel olarak şunu savunuyor, "kitaplar hakkında konuşmak için onları başından sonuna satır satır okumak zorunda değiliz, bunu yapamadığımızda kendimizi suçlu hissetmemeliyiz. Birden fazla okuma vardır, kitapları satır satır okursunuz, göz gezdirebilirsiniz, sadece hakkında bir şeyler duymuşsunuzdur ya da okumuş ve unutmuşsunuzdur."

"Üniversitede edebiyat öğretiyorum, bu da kaçınılmaz olarak, çoğunlukla kapağını bile açmadığım kitaplar hakkında yorum yapmamı gerektiriyor" diyen Bayard, "zaman az - kitap çok" sorunsalına çözüm olarak farklı okumalar öneriyor. Bayard, kitap okuma tarzımız hakkında, kendimize ve başkalarına ne kadar çok yalan söylediğimizi göstererek, bu kitapla amacının gerçekten okuduğumuz kitaplar ve okuma tarzımız konusunda hissettiğimiz suçluluk duygusunu azaltmak olduğunu söylüyor. İnsanlardan, okuduğu kitaplar hakkında doğru bilgi almanın cinsel hayatları ve mali durumları hakkındaki gerçek bilgilere ulaşmak kadar zor olduğunu iddia eden yazar, "oysa kitaplarla ilişki kurmanın, göz gezdirmek, atlayarak okumak, unutmak ya da kapaklarına bakmak gibi, eğitimli insanlar arasında pek de kabul görmeyen pek çok yolu var" diyerek, bu ara benim gibi yeterince okuyamayanların, kitapları karıştırıp karıştırıp bir kenara koyanların içini biraz olsun rahatlatıyor :)

Kitap Fransa ve Almanya'da büyük ilgi görmüş, New York Times'ın kitap eki, kitapların hala kutsal, yazarların sosyal konumunun ise rahiple rock yıldızı arasında bir yerde olduğu Fransa'da böyle bir kitabın tutmasını hafif bir şaşkınlıkla karşılamış. Keza Almanya'da iyi bir satış rakamı yakalayan kitapla ilgili olarak yapılan röportajda yazar "Fransa'da çok satıyor, insanlar -tavsiyeme uyarak- okumadan satın alıyor. Almanya'da da çok tuttu, çünkü orada da pek çok "okumaz (non-reader)" var ve onlar da haklarının savunulduğunu görmek istiyor" gibi iddialı cümleler kurmuş.

Toplumda kitap okumaya neredeyse "tapınılırken" -edebiyat elitleri içinde bile- pek çok "kafir" var diyen yazar, "Proust ve Joyce hakkında konuşmak varken -ya da diğerlerinin eserlerine göz atabilecekken- neden zamanınızı onları okumakla harcayasınız ki" gibi kışkırtıcı bir soru soruyor. Biraz karmaşık geldiğinin farkındayım, eserlerini okumadan haklarında nasıl konuşalım diy mi ama? "Proust da uzun cümlenin gözünü çıkarıyormuş, Joyce desen hangi dilde yazdığı belli diyil" diye atmasyon cümleler mi savurucaz? Yok, bizim fransız profesörün demeye çalıştığı farklı bi şey, "Okumamak (non-reading) gerçek bir aktivite, edebiyatla bağlantı kurmayı içeriyor ve "okuma eksikliğinden" epey farklı bir şey. Bayard'ın olaya Derridacı bir yaklaşımı var (peeh, Derrida felan, cok entel oldu bu yazı:) yani nesneler ve sistemler arasındaki ilişkiye odaklanmak onları destekliyor da. Kitapları bir "sistem" olarak gören profesör, asıl önemli olanın kitaplarla topluma yayılan dedikodular, ortaya çıkan fikirler ve başlayan çatışmalar olduğu görüşünde. "Düşünceler arasındaki ilişkinin, düşüncelerin kendisinden daha önemli olduğunda ısrar eden Bayard, böylece herhangi bir kitap için, neden bahsettiği hakkında kabaca bir düşünce sahibi olmanın ve onu toplumun "kollektif kütüphanesi"nde bir yere yerleştirmenin yeterli olduğunu savunuyor. (Don Kişot'u okumaktan yırttık mı o zaman? Onu da bitiremiyorum ben, yazıklar olsun bana! -yok işte, adam "bunun için dövünme çocuğum, ne hakkında olduğunu bil, neye işaret ettiğini, mesajını felan bil yeter diyo, e tamam o zaman).

Şimdi "ama efendim şöyle sayfaları birer çevirip satır satır okumanın zevki nerede kaldı" diyeceksiniz, haklısınız, zaten new york times da bizim bu bu ükela profesöre benzer bir şey sormuş:

Peki ya okurken hissettiklerimiz, aldığımız keyif, yalnızlığımıza çare oluşu gibi şeyler ne olucak?

Tabii ki, ben de tıpkı sizin gibi, bir şeyler hissetmek için okurum.

O zaman neden klasik, satır satır okumayı değersiz addederek kitaba şöyle bir göz gezdirmeyi öne çıkarıyorsunuz? Adeta 100 edebiyat klasiği hakkında birazcık bir şey bilmeyi, bir kitabı tamamen bilmeye tercih eder gibisiniz? (hafif sinirlenmiş arkadaş, bunca yıldır boşuna devirdik Proustları diye düşünüyor belki :)

Bence iyi bir okur, bir kitabı ilk cümleden son cümleye okuyabilir, eğer bazı kitaplarda bunu yapmak istiyorsanız, bunun için diğer kitaplara da göz atmanız gerekir. Eğer birine gerçekten âşık olmak istiyorsanız, pek çok kişiyle tanışmalı, görüşmelisiniz. Ne demek istediğimi anlatabildim mi?

Proust hakkında bir ders kitabı yazdığınıza göre bütün eserlerini okumuş olmalısınız?

Proust okunması çok zor bir yazar. Cümleleri çok uzundur ve tuhaf bir yapısı vardır, bu yüzden de başından sonuna okumak pek de mümkün değildir. Okumanın başka türlerini kullanmak zorundasınız.

Ne yani, siz şimdi Proust'a sadece göz attığınızı mı söylüyorsunuz?

Evet, tabii ki öyle yaptım! Proust'la yaşadığımı söylemeyi tercih ederim. İyi bir yol arkadaşı, dosttur. Bazen kitaplarını elime alır, hayatım için tavsiyeler ararım. Sayfalarını açar, satırlara göz gezdiririm. Kitaplarla yaşamak budur. Önemli olan kitaplarla yaşamaktır.

Bazı fikirlerine pek aklım yatmadıysa da bence haklı olduğu noktalar var Bayard'ın. Bu zaman kıtlığında her şeyi okumak ve bunların genelde gerçekten kıymetli şeyler olması pek mümkün olmuyor. Zaten tanıdığımız bildiğimiz yazarların yeni kitaplarını okumayı dışarda tutarsak, klasiklere ve yeni çıkan eserlere göz gezdirmek, gercekten okumak istediğimiz şeyler için vakit yaratır gibi geliyor. tabii tartışmaya açık bir mevzu... hala bir sürü klasiği ya da yeni kitabı okumamış olan ve de piyangodan büyük ikramiye falan cıkmadığı sürece de okuyamayacak biri olarak, adamın yazdıkları iyi geldi sanki. Don't panic!* diyo yani, benim gibi evde yükselen okunacak kitap yığınlarının etrafından dolaşmak zorunda kalan başka arkadaşlar varsa onlar da haberdar olsunlar dedim.

*Douglas Adams'ın Otostopçunun Galaksi Rehberi'nden.